VİOP Sözlüğü

VİOP'ta sıkça kullanılan terimler aşağıda yer almaktadır.

Açık Pozisyon: Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP) alış (uzun-long) ya da satış (short-kısa) pozisyonu açılmış ve kapatılmamış olan pozisyondur.

Açılış Öncesi Seansı: Normal seans öncesi fiyat belirlemek için yapılan seansa denir.

Açılış Fiyatı: Seans açıldığında oluşan ve ilk işlemin gerçekleştiği fiyattır.

Ağırlıklı Ortalama Fiyat: Alış ya da satış yapılan varlığın bir seans içesinde işlem gördüğü fiyatların ağırlıklı ortalamasını ifade eder.

Aktif Alış Emri: Seans içinde fiyat belirtmeden en düşük fiyattan alış yapılması için verilen emirdir.

Aktif Satış Emri: Seans içinde fiyat belirtmeden en yüksek fiyattan alış yapılması için verilen emirdir.

Aktif Vade:VİOP’da işlem gören vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin bütün vadelerin içinde en fazla işlem gören vadesidir.

Aktivasyon Fiyatı: Şartlı emirlerde emri giren kişi tarafından belirlenen fiyata denir.

Alım Opsiyonu: Opsiyon alan tarafın sözleşmeye konu olan malı belirli bir vadede, belirli bir fiyattan alma hakkı veren fakat almayı zorunlu kılmayan sözleşmeleri ifade eder.

Alım-Satım Opsiyonu Paritesi: Dayanak varlık, vade ve kullanım fiyatının aynı olduğu Avrupa tipi alım opsiyonu ile satım opsiyonu arasındaki ilişkiye denir.

Alış Fiyatı: Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmesinin cari fiyattan alış fiyatını ifade eder.

Alivre Sözleşme: Alıcı ile satıcının belli bir miktar, fiyat, nitelik ve vadedeki ürünün alması ya da satması amacıyla düzenlediği sözleşmelerdir.

Amerikan Tipi Opsiyon: Uzun vade yani alım pozisyonunda olan kişinin sözleşmeden doğan hakkını sözleşmenin başlangıç ve bitim tarihi arasında da kullanabildiği sözleşmelerdir.

Ana Pazar:VİOP’ta normal seans ya da fiyat sabitleme seanslarının olduğu pazardır.

Arbitraj: Farklı piyasalarda işlem gören aynı özelliklere sahip döviz, emtia, hisse, faiz gibi ürünlerin fiyat farklılıklarından faydalanılarak yapılan işlemlerdir.

Asli Değerli Opsiyon: Kârda olan opsiyonları ifade eder.

Asli Değersiz Opsiyon: Opsiyonun içsel değere sahip olmadığı durumu ifade eder.

Avrupa Tipi Opsiyonlar: Uzun vade yani alım pozisyonunda olan kişinin sözleşmeden doğan kullanım hakkını vade sonunda kullandığı sözleşmelerdir.

Black &Scholes Opsiyon Fiyatlama Modeli:Fisher Black ve MyronScholes adlı finans mühendislerinin geliştirmiş olduğu opsiyon fiyatlama modelidir. Bu model, bir opsiyonu alırken ya da satarken ödenen veya tahsil edilen primin adil olup olmadığını ölçmek için kullanılır.

Başabaş Opsiyon: Kullanım fiyatının, dayanak varlığın spot fiyatına eşit olduğu opsiyonları ifade eder.

Başlangıç Teminatı: Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda herhangi bir sözleşme için pozisyon açarken hesapta olması gereken en az miktarı ifade eder.

Baz: Spot fiyat ile vadeli fiyat arasında ki farkı ifade eder.

Baz Kalite: Sözleşmeye konu olan dayanak varlığın kalite ve özelliklerinin tanımlanmasıdır.

Boğa Piyasası: Alıcının satıcıdan daha fazla olduğu yükselen piyasalar için kullanılır.

Call Options: Opsiyon alan tarafa, sözleşmeye konu olan malın belirli bir vadede ve belirli bir fiyattan alma hakkının verilmesidir. Fakat bu bir haktır ve almayı zorunlu kılmaz.

Çapraz Kur: İki farklı para biriminin arasındaki ilişkinin üçüncü bir ülke para birimi ile tanımlanmasını ifade eder.

Dalgalanma Oranı: Varlık getirisi ile ilgili belirsizliğin ölçüsünü ifade eder. Matematiksel olarak, fiyatların günlük yüzdesel değişiminin yıllık bazdaki standart sapmasının bulunması ile hesaplanır.

Dayanak Varlık: Türev ürünlere konu olan hisse senedi, emtia, mal, ekonomik göstergeler, döviz, kıymetli madenler, faiz gibi varlıkları ifade eder.

Dönmüş Piyasa: Nakit ve yakın vadeli fiyatların, daha uzun vadeli fiyatlara göre daha yüksek olması durumunu ifade eder.

Emir Bölme: Emrin fiyatının değiştirilmeden ya da daha iyi fiyatlı emir olması şartı ile emrin bölünerek gerçekleştirilmesini ifade eder.

Emir Düzeltme: Açık olan, sistemde bekleyen emirlerin kurallara uygun olarak değiştirilmesini ifade eder.

Emir İyileştirme: Açık olan emirlerin sistemde daha iyi hale getirilmesini ifade eder.

Emir İptali: Açık olan, sistemde bekleyen emirlerin ya da bir kısmı gerçekleşmiş geri kalan kısmı gerçekleşmemiş emirlerin kurallara uygun olarak iptal edilmesine denir.

Emisyon Primi: Ortaklıkların hisse senetlerini nominal değerinin üzerinde bir fiyatla ihraç etmeleri sonucunda satış fiyatı ile nominal değer arasında oluşan farkı ifade eder.Eşleşme Anında Emir İptal Ücreti: İşlemin gerçekleşeceği anda teminat yetersizliği nedeniyle gerçekleşmemesi halinde borsa tarafından alınan cezai ücreti ifade eder.

Faiz Swapları: Yatırımcıların belirli bir süre içinde faiz ödemelerini veya faiz gelirlerini birbirleriyle değiştirdikleri türev araç çeşidini ifade eder.

Fiyat Adımı:VİOP’ta işlem gören her varlık için bir seferde gerçekleşebilecek en küçük fiyat hareketini ifade eder.

Fiyat Kotasyonu: Bir sözleşmenin en iyi alış ve en iyi satış fiyatlarının gösterilmesini ifade eder.

Fiziki Uzlaşma Fiyat Endeksleri: Hisse senedi fiyatlarındaki değişimlerin dikkate alınarak hesaplanan endeksleri ifade eder.

Fiyat Marjı/Fiyat Aralığı: Her varlık için, seans içinde önerilebilen en düşük ve en yüksek fiyatlar o varlığın fiyat marjını oluşturur. Mevcut durumda ise bu limitler baz fiyatın %10 altı ve üstü şeklindedir.

Fiyat Sabitleme Seansı: Borsa tarafından gerekli görüldüğünde ve yine borsa tarafından önceden duyurulmuş saatler içinde bir ya da birden fazla sözleşmede, sözleşme türünde yapılabilen fiyat sabitleme seanslarını ifade eder.

Fiyat Önceliği Kuralı: Daha düşük fiyatlı satış emirlerinin daha yüksek fiyatlı satış emirlerinden önce gerçekleşmesini ifade eder. Aynı şekilde daha yüksek fiyatlı alış emirlerinin daha düşük fiyatlı alış emirlerinden önce gerçekleşmesidir.

Gerçekleşmezse İptal Et: Sisteme girildiğinde, pasifte bekleyen emirlerin durumuna göre emrin ya tamamının gerçekleşmesi ya da gerçekleşmediğinde iptal edilmesi için kullanılan emir tipini ifade eder.

Günlük Emir: Gün sonuna kadar geçerli emirleri ifade eder. Emir gün sonuna kadar gerçekleşmediği takdirde iptal edilir.

İptale Kadar Geçerli Emir: Emrin girildiği tarihten, iptal edilene kadar geçerli olan emir tipini ifade eder.

İşlem Hacmi: Bir seans içinde ya da belli bir dönemde alınıp satılan sözleşmelerin toplam değeridir.

İşlem Miktarı: Bir seans içinde ya da belli bir dönemde alınıp satılan sözleşme sayısını ifade eder.

Kalanı İptal Et Emri: Sisteme girilen alış ya da satış emrinin tamamının ya da bir kısmının gerçekleşmemesi durumunda, kalan kısmının iptal edilmesine denir.

Kalanı Pasife Yaz Emri: Tanımlı fiyat ya da miktarda emrin gerçekleşemeyen kısmının, tanımlı fiyat ya da miktardan gerçekleşmesi için emir tipine göre sisteme yazılmasını ifade eder.

Kaldıraç Etkisi:VİOP'ta işlem yapmak için gerekli teminattan daha fazla pozisyon alınmasını ifade eder.

Kaldıraç Oranı: Yatırımcının teminatının kaç katına kadar işlem yapabileceğini gösteren oranı ifade eder.

Kapanış Fiyatından Emir: Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda gün sonunda uzlaşma fiyatının hesaplanmasının ardından kapanış fiyatından alış ya da satış işlemi gerçekleştirmek için verilen emri ifade eder.

Kısa Pozisyon: Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmesine verilen satış emrini ifade eder.

Kısa Pozisyonlu Korunma: Sözleşme fiyatının ileri bir tarihte düşme ihtimaline karşılık, satış yönünde işlem yapılarak kısa pozisyon alınmasını ifade eder.

Likidite: Herhangi bir varlığın kısa vadede ve değer kaybına uğramadan nakde çevrilebilme derecesidir.

Limit Emir: Belirlenen fiyat ve miktardan emrin gerçekleşmesi için kullanılan emir tipini ifade eder. Bu emrin gerçekleşmesi için fiyat ve miktarın girilmesi gerekir.

Makas: Bir opsiyonun alış fiyatı ile satış fiyatı arasındaki farka denir.

Mutlak Pozisyon Limiti: Bir sözleşmede, toplam açık pozisyon miktarından bağımsız olarak en fazla alınabilecek açık pozisyon miktarıdır.

Manipülasyon: Sermaye Piyasası Kanunu’nda “Yapay olarak, sermaye piyasası araçlarının, arz ve talebini etkilemek, aktif bir piyasanın varlığı izlenimini uyandırmak, fiyatlarını aynı seviyede tutmak, arttırmak veya azaltmak amacıyla alım ve satımı” şeklinde tanımlanmıştır.

Marjin Call: İşlem teminatı tutarının, sürdürme teminatı seviyesi veya bu seviyenin altına inmesi halinde Takasbank tarafından, teminatın en az başlangıç teminatına çıkarılması için yapılan çağrıdır.

Nakdi Uzlaşma:Sözleşmenin vade bitiminde, sözleşmeden doğan haklar kullanılmak istendiğinde fiziki teslimat yerine nakit olarak uzlaşılmasıdır.

Nakit Dışı Teminat:VİOP’ta işlem yaparken veya teminat tamamlanması gerektiği durumlarda işlem teminatı olarak kabul edilebilecek nakit dışındaki teminatları ifade eder. Mevzuat gereği döviz, dövize endeksli ve döviz ödemeli tahviller, hazine bonosu ve tahvil, eurobond, hisse senedi, borsa yatırım fonları ile A tipi, B tipi ve likit yatırım fonları nakit dışı teminatlar olarak kabul edilmektedir.

Nakit Teminat: İşlem yapmak için nakit olarak kabul edilen teminattır. VİOP'ta yalnızca Türk Lirası nakit teminat olarak kabul edilir.

Open Interest: Açık pozisyonu ifade eder.

Olağanüstü Durum Teminatı: Borsa Yönetmeliğine göre olağanüstü durumlarda başlangıç teminatına ek olarak talep edilebilecek teminat tutarını ifade eder.

Opsiyon sözleşmeleri: Opsiyona dayanak varlık oluşturan belli bir miktardaki emtiayı, finansal ürünü, ekonomik göstergeyi, döviz, kıymetli madeni, sermaye piyasası aracını önceden belirlenen bir vadeden ve fiyattan belirli bir prim karşılığında alış ya da satış hakkı veren sözleşmeleri ifade eder.

Opsiyon Tipi: Avrupa ve Amerikan olmak üzere 2 tür opsiyon vardır.

Opsiyon Türü: Opsiyonun alış mı, satış mı olduğunu belirtir.

Opsiyonun Vadesi: Opsiyonun bitiş tarihini ifade eder.

Opsiyon Zaman Değeri: Opsiyon primi ile içsel değer arasındaki farkı belirtir.

Özel Emir: Ana Pazarda oluşan fiyatları etkileyebilecek büyüklükte olan yüksek miktarlı emirlerdir.

Parite: Bir ülkenin para biriminin başka bir ülke para birimi cinsinden değeridir.

Piyasa Emri:VİOP’ta emrin girildiği anda piyasada ilgili sözleşmede en iyi fiyatlı emirden başlayarak emrin tamamının karşılanması için kullanılan emir türünü ifade eder.

Pozisyonların Güncelleştirilmesi: Pozisyonların her günün sonunda yeniden güncellenerek kâr/zar oranının hesaplanarak güncellenmesini ifade eder.

Pozisyonun Kapatılması: Önceden açılmış uzun veya kısa pozisyonun aynı miktarda ters pozisyon alınmak suretiyle kapatılmasını ifade eder.

Pozisyon Limiti: Herhangi bir sözleşmede, tek bir hesabın alış ya da satış yönünde alabileceği azami sözleşme sayısı veya oranını ifade eder.

Rho: Faiz oranlarındaki %1’lik değişime karşılık opsiyon fiyatındaki değişimi ifade eder.

Riskli Hesap: Mevcut teminat, kâr/zarar durumunun başlangıç teminatının altına inmesi durumunda ilgili hesabın riskli duruma düşmesini ifade eder.

Risksiz Faiz Oranı: Devletin aldığı borçlara ödediği faiz oranını ifade eder. Devlet tahvili ve hazine bonolarının faizi risksiz faiz oranı olarak kabul edilir.

Satım Opsiyonu: Yatırımcısına belirli bir vadede (Avrupa tipi) veya vadeden önceki dönem boyunca (Amerikan tipi) belirli bir fiyattan belirli bir dönüşüm oranına bağlı olarak dayanak varlığı satma hakkı veren opsiyonu ifade eder

Satış Fiyatı: Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmesinin cari fiyattan satış fiyatıdır.

Sözleşme: Borsa tarafından standart özellikleri ilan edilmiş olan ve borsada alış ya da satışa konu olabilecek vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerini ifade eder.

Sözleşme Büyüklüğü:VİOP'ta işlem gören her sözleşmenin standart büyüklüğünü ifade eder.

Sözleşmenin Parasal Büyüklüğü: Vadeli işlem sözleşmesinin piyasa fiyatı ile sözleşme büyüklüğünün çarpılması sonucunda elde edilen değerdir.

Spekülasyon: Getiri beklentisi ile bir varlığın bir yatırım aracına yatırılması ya da kısa vadeli olarak yüksek getiri beklentisi ile bir finansal varlığın alınıp satılmasını ifade eder.

Spot Fiyat: Bir varlığın spot alış ve satışı yapılırken, o an veya çok kısa sürede ödenecek ya da alınacak tutarı ifade eder.

Spot Piyasa: Finansal varlıkların piyasa fiyatı üzerinden anında teslim prensibi üzerinden işlem gördüğü piyasayı belirtir.

Spread: Alış fiyatı ile satış fiyatı arasındaki farkı ifade eder.

Tarihli Emir: Alış ya da satış emrinin sisteme girildiği tarihe kadar geçerli olmasını ifade eder. Emir, tanımlanan tarihe kadar gerçekleşmediği takdirde sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir.

Taşıma Maliyeti: Sözleşmeye konu olan dayanak varlığın finans maliyeti, depo maliyeti ve sigorta maliyetinin toplamıdır.

Teminat: Vadeli sözleşme ve opsiyonlarda alış ya da satış yapılabilmesi için veya açık pozisyonların sürdürülebilmesi için Takasbank'ta bulundurulması gereken miktardır.

Teminat Tamamlama Çağrısı: İşlem teminatı tutarının, sürdürme teminatı seviyesi veya bu seviyenin altına inmesi halinde Takasbank tarafından, teminatın en az başlangıç teminatına çıkarılması için yapılan çağrıdır.

Teorik Fiyat: Vadeli işlem sözleşmelerinin vade bitiminde olması beklenen fiyatı ifade eder.

Ters İşlem: Var olan pozisyonun aksi yönünde açılan pozisyondur. Genellikle açık olan pozisyonu kapatmak için kullanılır.

Theta: Vadeye kalan gün değişiminin opsiyon fiyatı üzerindeki etkisini ifade eder.

Türev Araç: Değeri başka bir varlığın değerine bağlı olan finansal araçları ifade eder.

Türev Piyasalar: Anlaşmanın bugünden yapıldığı, yükümlülüklerin ise gelecekte belirli bir vadede yapılacağı piyasaları ifade eder. Türev ürünlerin, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin işlem gördüğü piyasalar için kullanılır.

Uzlaşma Fiyatı: Vadeli işlem ve opsiyon piyasalarında alış ya da satışa konu olan sözleşmelerde gün sonunda teminatların güncellenmesi ve geçici kâr/zararların hesaplanmasında baz alınan değerleme fiyatını ifade eder.

Uzun Pozisyon: Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmesine verilen alış emrini ifade eder.

Uzun Pozisyonlu Korunma: Sözleşme fiyatının ileri bir tarihte yükselme ihtimaline karşılık, alış yönünde işlem yapılarak uzun pozisyon alınmasını ifade eder.

Uzun Dönem: Bir yıldan uzun dönemleri ifade eder.

Vadeden Vadeye Pozisyon Devri: Yatırımcının aynı pozisyonu devam ettirmek istemesi durumunda, vade bitiminde aynı ürünü yeni vadeli kontrata taşıyabilmesini ifade eder.

Vade Döngüsü: Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin hangi vadelerde açılacağını ifade eder.

Vadeli İşlem Sözleşmeleri: İleri bir tarihte önceden belirlenen miktar, nitelik, fiyatta ekonomik veya finansal göstergeyi, menkulü, tahvil, bono veya faizi, malı, kıymetli madeni veya dövizi alış ya da satış yükümlülüğü getiren standart sözleşmeleri ifade eder.

Varant: Menkul kıymet haline getirilmiş opsiyonlardır.

Volatilite: Bir piyasadaki fiyatların dalgalanmasını ifade etmek için kullanılır.

Yatay Yayılma: Aynı vadeli ve dayanak varlıklar arasında bir fiyat ilişkisi bulunan farklı vadeli işlem sözleşmelerinden birinin alınması, eş zamanlı olarak ise diğerinin satılması ile oluşturulur.

Yayılma Pozisyonu: Aynı sözleşmenin farklı vadelerinde, birinde uzun pozisyon alınırken, diğerinde kısa pozisyon alınmasıdır.

Yayılma Teminatı: Yayılma pozisyonu için VİOP tarafından talep edilen teminat tutarını ifade eder.

Zaman Erimesi: Opsiyonun vade sonunun yaklaşmasıyla, zaman değerinde oluşan azalmayı anlatmayı ifade eder.

Zararda Opsiyon: Alış opsiyonları için kullanım fiyatı dayanak varlığın spot fiyatından yüksek, satış opsiyonları için kullanım fiyatı spot fiyatından düşük olan opsiyonları ifade eder.